زئولیت چیست و چه کاربردی دارد؟

زئولیت یک ماده معدنی است که از سال ۱۷۵۶ میلادی توسط یک متخصص معدنی سوئدی، به نام اکسل فردریک کرونشتت کشف شده است. این ماده معدنی از آلومینوسیلیکات هیدراته ای ساخته شده اند. زئولیت ها دارای حفره می باشند و  ساختار ریز و متخلخلی دارند و این تخلخل ها در اندازه مولکولی به طور منظم کنار هم قرار گرفته اند.

زئولیت ها جامدات سه بعدی می باشند و یک بلور با ساختار مشخص دارند. منافذ آن ها یا همان حفره ها که اندازه های یکسانی هم دارند، محلی برای کاتیون ها و آب می باشند.

زئویت ها انواع مختلفی دارند. و هم چنین از لحاظ رنگبندی نیز متفاوت می باشند. رادیکال های گوگردی S-2  و S-3 عامل ایجاد رنگ های زرد و آبی در زئولیت هستند. در صورتی که هر دو رادیکال در یک نسبت مشخص وجود داشته باشند، رنگ سبز نیز به وجود می آید. البته زئولیت های پودری به رنگ سفید هم دیده می شوند.

انواع زئولیت های موجود در بازار

زئولیت ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

• زئولیت طبیعی
• زئولیت مصنوعی

گفتیم که زئولیت ماده ای معدنی است . زئولیت های طبیعی از واکنش سنگ های آتشفشانی و لایه خاکستر با اب زیرزمینی قلیایی به وجود می آیند. هم چنین آنها پس از گذشت هزاران سال در محیط های پس از رسوب و حوض های کم عمق هم متبلور می شوند. زئولیت های طبیعی به دلیل این که با مواد معدنی دیکر ترکیب می شوند، میزان خالصی شان کمتر است. و آن طور که باید اثر بخشی نخواهند داشت. به همین دلیل به تولید و ساخت زئولیت مصنوعی روی آورده اند.و فقط از برخی زئولیت های طبیعی مانند کلینوپتیلولیت در صنایع، استفاده می شود.

به طور کلی طبق آمار حدود ۴۰ نوع زئولیت طبیعی و بیش از ۱۵۰ نوع زئولیت مصنوعی وجود دارد. خواص فیزیکی و شیمیایی زئولیت ها متفاوت بوده وهمین عامل باعث شده تا از هر نوع زئولیت، استفاده مخصوصی بشود.

زئولیت ها به لحاظ خواص فیزیکی و شیمیایی که دارند، کاربردهای مختلفی را در صنایع متفاوت خواهند داشت. صنایعی مانند نفت وگاز و پتروشیمی گرفته تا استفاده در کشاورزی، دامداری و حتی صنعت پزشکی.

ساده ترین کاربردی که این ماده در ایران دارد، استفاده از آن به عنوان مکمل غذایی دام و طیور است.

کلینوپتیلولیت که نوعی زئولیت طبیعی است، به دلیل برخی از خواص فیزیکی و شیمیایی که دارد؛ می تواند ماده بسیار مهمی در غذای دام ها باشد.

در ادامه برخی از کاربردهای کلینوپتیلولیت را بیان خواهیم کرد، تا از تاثیر این ماده معدنی در خوراک دام ها و هم چنین فواید دیگری که این ماده برای دام ها دارد، مطلع شوید.

کاربرد زئولیت طبیعی کلینوپتیلولیت برای دام ها

• استفاده از کلینوپتیلولیت در خوراک دام

کلینوپتیلولیت ها به دلیل ساختار حفره ای مانندی که دارند، به عنوان جاذب عمل می کنند. و می توانند برخی از مواد را در خود نگهداشته و راه را برای سایر مواد مفید باز کنند.

اضافه کردن این ماده به غذای دام ها باعث می شود، تا مقدار مصرفی خوراک دام کنترل شود و هم چنین میزان مصرف دام افزایش پیدا کند. این ماده با حذف آمونیاک موجود در خوراک دام، سبب افزایش مصرف آن ها می شود.

وقتی خوراک دام کنترل شده باشد، میزان رشد دام و هم چنین بازدهی آن ها بیشتر شده و بهبود پیدا می کند.

علاوه بر این استفاده از زئولیت در جیره غذایی دام ها تاثیر مثبتی بر متابولیسم دام خواهد داشت که در ادامه فوایدی را برای دام دارد. طبق یک گزارشی، استفاده ی بلند مدت از زئولیت ها به عنوان مکمل غذایی طوری که جیره غذایی دام دارای ۲٫۵ درصد زئولیت کلینوپتیلولیت باشد، درصد چربی شیر را افزایش می دهد.

طبق یک گزارش دیگر، استفاده از زئولیت طبیعی در جیره غذایی گاو ها تا ۱۷ درصد، میزان شیر را افزایش می دهد.

اضافه کردن کلینوپتیلولیت در غذای دام باعث می شود، مشکلاتی که برای سلامتی دام، اتفاق می افتد؛ کاهش یابد. هم چنین از تاثیرات دیگر این ماده تولید مدفوعی خشک با بوی کمتر است.

• استفاده از کلینوپتیلولیت برای درمان اسهال دام

در صورتی که دام ها به اسهال دچار شدند میتوان به ازای هر کیلوگرم از وزن گوساله، یک گرم زئولیت را با شیر مخلوط کرد. این عامل سبب افزایش ایمنی و رفع اسهال گوساله می شود.

• استفاده از زئولیت در بستر دام ها

یکی دیگر از موارد استفاده زئولیت ها، حذف آلودگی و کاهش انتشار آلوگی بستر دام ها می باشد.
برای بر طرف کردن آلودگی هایی که در جایگاه پرورش دام ها وجود دارد، می توان مقداری سنگ زئولیت را در آنجا استفاده کرد.

این ماده هر گونه آب و بو و آمونیوم محیط را جذب کرده و شرایط مناسبی را برای پرورش دام ها به وجود می آورد. زئولیت کلینوپتیلولیت تا ۹۰ درصد قادر است، میکروب ها و آلودگی ها را از بین ببرد.

نحوه و میزان مصرف زئولیت در جیره غذایی

افزودن تنها ۶ درصد زئولیت طبیعی به جیره غذایی برای گاو های شیری باعث می شود که میزان آمونیاک موجود، تا حد قابل قبولی کاهش پیدا کند. برای گاوهای پرواری و بره ها فقط کافیست ۵ درصد کلینوپتیلولیت به غذای آنها اضافه شود.

عملکرد زئولیت کلینوپتیلولیت در خوراک دام

این ماده باعث می شود که عمل نشخوار با سرعت کمتری انجام بگیرد. طوری که حرکت خوراک در دستگاه گوارش کاهش پیدا کند. این رفتار باعث می شود تا هضم و جذب مواد مغذی بهتر انجام گیرد. هم چنین ترکیبات سمی مانند اوره و آمونیاک و دیگر عناصر سنگین از غذای دام، حذف شده تا از بیماری و  سوهاضمه جلوگیری شود.